প্ৰাচীন কালৰে পৰা ভাৰতীয় ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিত ‘গো’ মূল আধাৰ হিচাবে পৰিগণিত হৈ আহিছে ৷ প্ৰাচীন কালৰ পৰা ভাৰতীয় সংস্কৃতিত গো ভক্তি আৰু গো পালন সৰ্বোৎকৃষ্ট কৰ্তব্য হিচাবে পৰিগণিত হৈ আহিছে৷ হিন্দু শাস্ত্ৰত তেত্ৰিশ কোটি দেৱতাৰ কথা কোৱা হৈছে ৷ জড়চেতন সকলো বস্তু আৰু দেৱতাৰ নিবাসস্থান গো মাতা হোৱাৰ কাৰণে গো মাতাক বিশ্বৰূপ বুলি কোৱা
‘হে অবধ্যা গোমাতা! তোমাৰ স্বৰূপক প্ৰণাম৷’ (অধন্যে তে ৰূপায় নমঃ ) ৷
আকৌ প্ৰাৰ্থনা জনাইছে-
যি গোমাতাৰ পৰা এই স্থাৱৰ জংগম অখিল বিশ্বব্যাপ্ত হৈছে,সেই ভূত আৰু ভৱিষ্যতৰ জননীক শিৰ নত কৰি প্ৰণাম কৰিছো ৷ (যযা সৰ্বমিদং ব্যাপ্ত জগত স্থাৱৰজংগমম্ ৷ তাং ধেনুং শিৰসা বন্দে ভূতভব্যস্য মাতৰম্ ৷৷)’ হৈছে ৷ বেদ, স্মৃতি, পুৰাণ আদিত গো মহিমা তথা গো সেৱাৰ মহিমাৰ অনেক কাহিনী পোৱা যায় ৷
স্বয়ং বেদে গোমাতাক এইদৰে প্ৰণাম জনাইছে –
গায় বিশ্বৰ মাতা আৰু বলধ বিশ্বৰ পিতা ৷ (গাবো বিশ্বস্য মাতৰমঃ ৷ বৃষভঃ বিশ্বস্য পিতাঃ ৷) গো সম্পত্তিৰ স্বৰ বুলি কৈছে ৷ (ধেনুংসদনং ৰয়ীণাম ৷ অথৰ্ব বেদ ১১/১/৩৪) শতপথ ব্ৰাহ্মণ ৩/৩/৩/১) শুক্লযজ্জুৰ্বেদত কাৰ সমান উপমা নাই বুলি প্ৰশ্ন কৰিছে ( কস্য মাত্ৰা ন বিদ্যতে?) আৰু ইয়াৰ উত্তৰ দিছে ‘গো’ৰ সমান উপমা নাই বুলি (গোস্ত মাত্ৰা ন বিদ্যতে) ৷ মহাভাৰতৰ অনুশাসন পৰ্বত গো মাতাৰ সম্পৰ্কে বিস্তাৰিত বৰ্ণনা পোৱা যায় ৷ মহাভাৰতত কৈছে- ‘ধনং চ গোধনং প্লাহুঃ’৷ গো ধন হে প্ৰকৃত ধন ৷ গাবো লক্ষ্ম্যঃ সা মূলং গোষু পাপ্মা ন বিদ্যতে ৷ গো সদায় লক্ষ্মীৰ মূল ৷
‘গো’ত পাপৰ স্থিতিয়েই হ’ব নোৱাৰে ৷ ( মহাঃ অনুঃ ৫১/২৮) ‘গো’ সমস্ত প্ৰাণীৰ মাতা সদৃশ ৷ সকলোবিধ সুখ দিওঁতা (মাতৰঃ সৰ্বভূতানাং গাৱঃ সৰ্বস্বুখ প্ৰদাঃ ৷ মহঅ অনুঃ ৬৯/৯) আকৌ কৈছে গোমাতাৰ মাজত ঈশ্বৰ স্থিত হৈ থাকে ৷ …….. ‘গো’ জাতি স্বৰ্গ আৰু মোক্ষৰ চিৰি ৷ সকলো কামনা পূৰ্ণ কৰা মংগলদায়িনী দেৱী ৷ গো সেৱাৰ দ্বাৰা চাৰি পুৰুষাৰ্থ প্ৰাপ্তি হয় ৷ গো সেৱাৰ জৰিয়তে পুত্ৰপ্ৰাপ্তি, লক্ষ্মীপ্ৰাপ্তি, বিদ্যাপ্ৰাপ্তি, যশপ্ৰাপ্তি, জ্ঞানপ্ৰাপ্তি, বলপ্ৰাপ্তি আৰু দীৰ্ঘায়ুপ্ৰাপ্তি হোৱাৰ নানা কাহিনী শাস্ত্ৰসমূহত পোৱা যায় ৷ গো সেৱাৰ জৰিয়তে মহাৰাজ দিলীপৰ পুত্ৰ সন্তান লাভ, জাৱালৰ পুত্ৰ সত্যকামৰ বহ্মজ্ঞান লাভ সৰ্বজনবিদিত ৷ পবিত্ৰ নদী গোদাবৰীৰ জন্মৰ লগত গো মাতা জড়িত ৷ ভগৱান শ্ৰী ৰামচন্দ্ৰই বিপ্ৰ, ধেনু, মুৰ আৰু সন্তৰ হিতাৰ্থে মনুষ্য অৱতাৰ ধাৰণ কৰিছিল ৷
‘বিপ্ৰ, ধেনু, মুৰ আৰু সন্ত হিত লীহ্ন মনুজ অৱতাৰ৷’
ৰামচৰিত মানস ১/১৯২
ভগৱান ৰামচন্দ্ৰৰ ৰাৱণৰ লগত হোৱা যুদ্ধৰ অন্য এক কাৰণ আছিল ৰাৱণৰ গো জাতিৰ প্ৰতি থকা শত্ৰু ভাব ৷ ৰাৱণৰ আদেশত তেওঁৰ অনুচৰবিলাকে গো আৰু বাহ্মণ থকা গাওঁ আৰু নগৰবিলাকত জুই লগাই দিছিল ৷
জেহি জেহি দেস ধেনু দ্বিজ পাৱহি ৷
নগৰ গাওঁ পুৰ আগি লগাৱহি ৷৷ ৰামচৰিত মানস ১/১৮৩/৬
মহাদেৱ শিৱৰ ‘বৃষধ্বজ’ আৰু পশুপতি শব্দই গো প্ৰীতিকে সুচাই ৷ মহাভাৰতৰ অনুশাসন পৰ্বত কৈছে ৷ ‘গো’ যজ্ঞৰ মূল ৷ গৰুৰ ঘিউ আৰু দধিৰ অবিহনে যজ্ঞ নহয় ৷ গোৰ জৰিয়তেহে যজ্ঞৰ ফল প্ৰাপ্তি হয় ৷
ঋতে দধি ঘৃতেনেহ ন যজ্ঞঃ সম্প্ৰৰ্বততে ৷
তেন যজ্ঞস্য যজ্ঞত্বমতো মূলং চ কথ্যতে ৷৷
মহাভাৰত অনুশাসন পৰ্ব ৮৩/২
মহাৰাজ বিৰাটৰ গো সম্পদ ৰক্ষণ আৰু সহদেৱ গো চৰ্যা সৰ্বজনবিদিত ৷ বিৰাট ৰজাই ৰাজভৱনৰ কাষতে গো ৰখাৰ স্থান দিছিল ৷ গোপাল শ্ৰীকৃষ্ণৰ নাম নক’লেও হ’ব ৷ শ্ৰীকৃষ্ণৰ মাখন চুৰ কৰা আৰু গৰু চৰোৱা কাহিনী অত্যন্ত চিত্তাকৰ্ষক ৷ পূতনা বধৰ পাছত মাতৃ যশোদাই অপদেৱতাৰ পৰা ৰক্ষাৰ বাবে গো খোজৰ ধূলি চতিওৱা আৰু গো মূত্ৰৰে স্নান কৰোৱা কথা ভাগৱতত আছে ৷ (গোমূত্ৰেণ স্নাপয়িত্বা পুনৰো গোৰজসাৰ্ভকম) ৷ ইয়াৰ বাদেও গো সেৱা, গোৰক্ষণ, গোসংবৰ্ধন আদিৰ সম্পৰ্কে বৃহৎপৰাশৰ স্মৃত, অগ্নিপুৰাণ, ভবিষ্যপুৰাণ, স্কন্দপুৰাণ, ব্ৰহ্মাণ্ডপুৰাণ, পদ্মপুৰাণ, উপনিষদ, বিষ্ণুধমোৰ্ত্তৰ পুৰাণ, বাল্মীকি ৰামায়ণ আদিত অনেক মনোৰম কাহিনী পোৱা যায় ৷ ইয়াৰ পিছৰ যুগ সমূহতো তুলসীদাস, নামদেৱ, শিৱাজী আদিৰ গোভক্তি তথা গো-সেৱাৰ অনেক কথা পোৱা যায় ৷
গো-সেৱাৰ নিৰ্বাচনঃ – বেদৰ মৈত্ৰায়ণী আদি শাখা তথা তাণ্ড্য, জৈমিনীয়, শতপথ ব্ৰাহ্মণ আদিত ‘গো’ শব্দৰ নানা নিৰ্বাচন পোৱা যায় ৷ ইয়াত ‘গম্লৃ গতৌ’ ধাতু. ‘গোবয় তিৰোভাবে’ বৈদিক ধাতু তথা ‘গৈ শব্দে’ ধাতুৰ পৰা ‘গো’ শব্দৰ নিৰ্বাচন হৈছে ৷ ‘গবা’ মানে প্ৰাণ আৰু প্ৰাণী ৷ এই দুয়োটা দ্বাৰা বা দুয়োটাৰ পৰা দেৱতাসকলে অসুৰ বিলাকক ‘গোবয়ন’ তিৰোহিত কৰিছিল৷ অৰ্থাৎ অসুৰৰ বিনাশ কৰিছিল ৷ ইয়েই হ’ল ‘গো’ৰ গোত্ব ৷ ‘গো’ সূৰ্য সম্বন্ধী প্ৰাণ ৷ আদিত্য ৱা গাৱঃ ৷ অৰ্থাৎ ‘গো’ প্ৰাণীৰ জন্ম সূৰ্য প্ৰাণৰ পৰা হৈছে ৷ ইয়াৰ দ্বাৰা ইয়াকে বুজোৱা হৈছে যে যি অসুৰ বিনাশী শক্তি সূৰ্যত আছে সেই শক্তি ‘গো’ প্ৰাণ তথা ‘গো’ প্ৰাণীতো আছে ৷ গো মাতাৰ স্বাস-প্ৰস্বাস, গো-মূত্ৰ, গোময়, গোদুগ্ধ, দধি, গোস্পদ আদিত সেই শক্তি আছে, যিটো সূ্ৰ্যত আছে ৷ শ্ৰুতি কোৱা হৈছে-‘গচ্ছতি ইতি গৌঃ’ ৷ অৰ্থাৎ যিটো গিতশীল বা যাক গতিৰ পৰা পোৱা যায় সি ‘গো’ ৷ অথৰ্ববেদৰ পিপ্পলাদ শাখাত সকলো গতিশীল পদাৰ্থকে ‘গো’ বুলিছে ৷ ‘অথ বৈ সাৰ্পৰাজ্ঞী’ অৰ্থাৎ ‘গো’ প্ৰাণ আৰু ‘গো’ প্ৰাণী দুয়োটা গমণশীলতাত ৰাণী ৷ দুয়োটা গতিশীল হোৱা কাৰণে দুয়োটা ‘গো’ ৷
বাক, দিক, বাণ, পৃথিৱী, জল, বলদ, বজ্ৰ(বিদ্যুত), কিৰণ, সুখ, ধেনু, স্পৰ্শ, বহ্নি, অক্ষি, স্বৰ্গ, চন্দ্ৰ আদি অনেক গতিশীল হোৱাৰ কাৰণ ‘গো’ ৷ ‘গো’ৰ লগত অন্য শব্দৰ সংযোগেৰে গোৰ মহত্ব স্বয়ং সিদ্ধ হৈ যায় । যেনে- গোপ, গোপী, গোৱাল, গোকুল, গোবিন্দ, গোষ্ঠ, গোষ্ঠপতি, গবাক্ষ, গোস্তমী, গোগ্ৰাস ইত্যাদিইত্যাদি ৷৷
ঋগ্বগগগগগগ্বেদত কৈছেকৈকৈছে, ‘মা গামনামগামদিতিং বধিষ্ট’ ৷ ‘গো’ অদিতি ৷ ইয়াক কেতিয়াও বধ কৰিব নালাগে ৷ ‘গো’ শব্দ বাণী আৰু পৃথিৱীবাচক ৷ ই দিব্য তথা পাৰমাৰ্থিক জগতৰ সাৰ ৷ ‘দিতৰ্বৈ নাশঃ’ ৷ ‘দিতি’ নামনাশক ৷ ‘অদিতি’ অবিনাশী অমৃত তত্বৰ নাম ৷ গোমাতাক বেদে অদিতি বুলি কৈ অমৃত তত্বৰ প্ৰতীক হিচাপে চিহ্নিত কৰিছে ৷ গোমাতাক স্বয়ং অমৃত হৈ অমৃত তত্ব লাভৰ মাৰ্গদৰ্শক ৷
সমূদ্ৰ মন্থনৰ সময়ত সমস্ত লোকৰে কল্যাণকাৰিণী পঞ্চ গোমাতাৰ উৎপন্ন হৈছিল ৷ তেওঁলোক হ’ল- নন্দা, সুভদ্ৰা, সুৰভি, সুশীলা আৰু বহুলা ৷ তেওঁলোক সমস্ত লোকৰে কল্যাণ তথা দেৱতা সকলক হবিষ্যৰ দ্বাৰা পৰিতৃপ্ত কৰিবৰ কাৰণে আবিৰ্ভূত হৈছিল ৷ দেৱতাসকলে তেওঁলোকক মহৰ্ষি জমদগ্নি, ভৰদ্বাজ, বশিষ্ট, অমিত আৰু গৌতম মুনিক সমৰ্পন কৰে ৷ তেওঁলোকে প্ৰসন্নতাপূৰ্বক গ্ৰহণ কৰে ৷ এই পঞ্চ গোমাতাই সকলো কামনা প্ৰদান কৰা কাৰণে কামধেনু বুলি কোৱা হয় ৷ গোমাতাৰ পৰা উৎপন্ন গোষড়ংগ-দুগ্ধ, দৈ, গোবৰ, ঘিউ, মূত্ৰ আৰু ৰোচনা অত্যন্ত পবিত্ৰ ৷ ‘গো’ মস্তকৰ পৰা উৎপন্ন গো ৰোচনা পৰম পবিত্ৰ সমস্ত অভীষ্ট সিদ্ধিকাৰক আৰু মংগল কৰক ৷
গোময়, গো মূত্ৰ আৰু গো দুগ্ধ
ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিৰ প্ৰতীক হোৱাৰ উপৰিও ভাৰতীয় কৃষি প্ৰধান অৰ্থব্যৱস্থাৰ এক এৰাব নোৱাৰা অংগ ৷ আমাৰ দেশৰ গোপালন পশ্চিমীয়া দেশৰ দৰে ৷ কেৱল দুগ্ধ আৰু মাংসৰ বাবে নহয় ৷ অমৃততুল্য দুগ্ধৰ অতিৰিক্ত গৰুৰ গোবৰ আৰু মূত্ৰ উত্তম উৰ্বৰক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয় ৷ গৰুৰ গোবৰত লক্ষ্মীৰ আৰু গোমূত্ৰত গংগাৰ নিবাস বুলি কোৱা হয় ৷ এই কাৰণে গোময় আৰু গোমূত্ৰ অতি পবিত্ৰ বস্তু ৷ বিজ্ঞানী সকলেও গোবৰ আৰু গোমূত্ৰত ৰোগপ্ৰতিৰোধক শক্তি থকাৰ কথা প্ৰকাশ কৰিছে ৷ গোবৰত বিষ দূৰ কৰা আৰু গোমূত্ৰত পেটৰ ৰোগ দূৰ কৰা শক্তি থকাৰ কথা প্ৰকাশ কৰিছে৷ বিশেষকৈ যকৃত আদিৰ ৰোগত গোমূত্ৰ সেৱন অত্যন্ত লাভদায়ক বুলি কৈছে ৷ যুদ্ধৰ সময়ত গোবৰেৰে লিপা ঘৰত বোমাৰ প্ৰভাব কমকৈ পৰে বুলি কোৱা হৈছে ৷ গোবৰৰ পৰা গেছ, ইন্ধন তথা বিদ্যুৎ আহৰণ কৰিব পাৰি ৷
গাইগৰুৰ দুগ্ধ যিমান সাত্ত্বিক ইমান সাত্ত্বিক দুগ্ধ অন্য কাৰো নাই ৷ আমাৰ দেশৰ অত্যন্ত সৌম্য আৰু সাত্ত্বিক স্বভাৱৰ ৷ এই কাৰণে গৰুৰ গাখীৰে সাত্ত্বিক ৷ ইয়াক পান কৰিলে বুদ্ধি তীক্ষ্ন আৰু স্বভাৱ সৌম্য শান্ত হয় ৷ গোমাতাৰ দুগ্ধ পান কৰিলে শৰীৰ সুস্থ আৰু সবল হোৱাৰ উপৰিও ৰোগ নাশ কৰে ৷ পৰোপকাৰ দুহন্তি গাৱঃ ৷ গোমাতাৰ মহিমাৰ বৈজ্ঞানিক আধাৰো আছে ৷ বিজ্ঞানৰ প্ৰয়োগে দেখুৱাছে যে অমৃততুল্য গো দুগ্ধ সমস্ত মানৱ মাতৃৰ সমান ৷ কিয়নো মাতৃদুগ্ধৰ অভাৱত সদ্যজাত শিশুক গোদুগ্ধ পানেৰে জীৱন দিয়া হয় ৷
গোমাতা মহামুনি দধীচিৰ দৰে ৷ দধীচিয়ে দেৱতাসকলৰ কল্যাণৰ কাৰণে নিজৰ হাড় দান দিছিল ঠিক তেনেদৰে গোমাতাইও মৃত্যুৰ পিছত নিজৰ হাড়, ছাল, শিং আদিৰ দ্বাৰা আমাৰ উপকাৰ কৰে ৷ গোৰক্ষণ, গোপালন, গো সংবৰ্ধন তথা গো সেৱা ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ অভিন্ন অংগ ৷ ভাৰতীয় কৃষি আৰু অৰ্থব্যৱস্থাৰ আধাৰ গোবংশ ৷ গো জাতিৰ অবিহনে এখন সুস্থ, সবল তথা সুন্দৰ মানৱ সমাজৰ কথা কল্পনাই কৰিব নোৱাৰি ৷ প্ৰকৃততে গোজাতিৰ অবিহনে মানৱ সমাজ বৰ্তী নাথাকিব ৷
মহাভাৰতৰ অনুশাসন পৰ্বত কৈছে- গোভক্ত মনুষ্যই যি যি বস্তু ইচ্ছা কৰে সেই সকলো প্ৰাপ্ত হয়৷ গোভক্ত স্ত্ৰীয়েও মনোবাঞ্চিত ফল লাভ কৰে ৷ পুত্ৰাৰ্থী মনুষ্যই পুত্ৰ আৰু কন্যাৰ্থীয়ে কন্যা ৷ ধন বিচৰা সকলে ধন আৰু ধৰ্ম বিচৰাসকলৰ ধৰ্ম প্ৰাপ্তি হয় ৷ বিদ্যাৰ্থীয়ে বিদ্যা, সুখ্যাৰ্থীয়ে সুখ৷ হে ভাৰত! গোভক্তৰ কাৰণে একোৱেই দুৰ্লভ নহয় ৷
( “গোষু ভক্তশ্চ লভেত্ যদ্ যদিচ্ছতি মানৱঃ ৷
স্ত্ৰীয়োপি ভক্তা যঅ গোষু তাশ্চ কামম্বাপ্নুয়ুঃ ৷৷
পুত্ৰাৰ্থী লভতে পুত্ৰং কন্যাৰ্থী তামবাপ্নুয়াত ৷
ধনাৰ্থী লভতে বিত্তং ধমাৰ্থী ধৰ্মমাপ্নুয়াত ৷৷
বিদ্যাৰ্থী চাপ্নুয়াদ বিদ্যাং সুখাৰ্থী প্ৰাপ্নুয়াত সুখম ৷
ন কিঞ্চিত দুৰ্লভ চৈব গবাং ভক্তস্য ভাৰত ৷৷)
যি পুৰুষে গো সেৱা কৰে আৰু সকলো প্ৰকাৰে ‘গো’ৰ অনুগমণ কৰে সেইজনৰ প্ৰতি সন্তষ্ট হৈ গোমাতাই অত্যন্ত দুৰ্লভ বৰ প্ৰদান কৰে ৷ গো জাতিৰ প্ৰতি মনেৰেও কেতিয়াও দ্বেষ কৰিব নেলাগে ৷ সদায় ইয়াক সুখ দিব লাগে ৷ যথোচিত সৎকাৰ আৰু নমস্কাৰ আদিৰ দ্বাৰা ইয়াৰ পূজন কৰিব লাগে ৷ যি মনুষ্য জিতেন্দ্ৰিয় আৰু প্ৰসন্নচিত হৈ সদায় ‘গো’ সেৱা কৰে তেওঁ সমৃদ্ধিৰ অধিকাৰী হয় ৷
যি গোমাতাৰ পৰা এই স্থাৱৰ-জংগম অখিল বিশ্ব ব্যাপ্ত হৈছে সেই ভূত আৰু ভৱিষ্যতৰ জননীক শিৰ নত কৰি প্ৰণাম জনাইছো ৷
গোমাতাক নমস্কাৰ ৷ গো পিতাক নমস্কাৰ ৷ গো বংশক নমস্কাৰ ৷
ভুৱন চন্দ্ৰ নেওগ
ভ্ৰাম্যভাষঃ ৯৯৫৪৯২০৮০৩
JANARDAN(জনাৰ্দন) 